Merkez Bankası Sanal Para Birimleri (CBDC) Nedir ?

CBDC'ler, zincir arası dijital ortamda para alım satımlarını ücret para birimlerinin finans yapısına olan etkisi ile bir hale getirme olanağı tanıyor. İşte bu para birimi üzerinde faaliyet gösteren ülkeler. Merkez bankası sanal para türevleri ya da CBDC'ler tam olarak isminden de anlaşılacağı üzere; bir devletin karşılık para biriminin sanal dönüşümüdür. Fakat bunun, banka kartlarıyla kağıt para olmadan yapmak için kullanılan sanal bir finans cüzdanında yer alan paradan ekstra özelliği nedir?

CBDC Yapısı Nedir ?

CBDC'ler, bir devletin karşılık para biriminin sanal öge halidir. Saptanmış bir prestijli para birimiyle stabil hale getirilen sabit kriptolara yakın bir şekilde çalışır. Fakat Tether (USDT) tarzı stabil paralar, merkezi finans yapısı vasıtası ile verilen nakit ya da nakit para eş anlamlısını kendi bünyesinde barındıran işletmeler aracılığı ile kontrol altına alınır ve denetlenir. Bu sanal ögeleri, sabit kripto birimlerinin karşılık para birimlerinin bütünü ile potansiyeli aktarabilmesi için saklı barındırıyorlar. Uluslararası Para Rezervi (IMF) CBDC sanal birimlerini alta verilerin yapıları barındıran yeni bir para türevi olarak işlev görmektedir; 1. Sanal biçimlerde işlem yapacaktır. 2. Hangi ülkede hizmet veriyorsa o ülkenin kendi merkezi finans yapısı aracılığı ile kontrol edilir. 3. Legal yapıda, devlet kontrolünde servis vermek için dizayn edilmiştir. Merkezi finans yapıları anlatımın tam karşılığıyla ABD doları ya da İngiliz sterlini oluşturur, bu sebeple hesabınızdaki reel nakitler “sanal şekil” kıstasını karşılamaz. Bankanız tarafından sanal öge olarak faaliyet gösterdiğinizde para, esas olarak ticari finans merkezlerinin ögeleri vasıtası ile teşvik edilen bir sıra dijital ortamdaki mevduattır. Birleşik Krallık'taki insanlar ve şirketler vasıtasıyla ile içinde barındırılan paranın hemen hemen yüzde doksan yedisi temel mantıkta ticari finans merkezi mevduatıdır. Dünyanın en popüler kripto para birimi olan Bitcoin kripto para birimi, az evvel anlatılan ölçütlerden her birini karşılar, hem sanal ortam iş görür ve içinde bulunduğumuz zaman diliminde El Salvador’da legal karşılama vasıtası olarak servis vermektedir. Fakat Bitcoin'in CBDC'deki “CB” ile herhangi bir alakası bulunmamaktadır. Eski bir IRS mentorunun Haziran 2021 senesinde haber ajanslarına verdiği demeçlerdeki gibi, banka kümeli olarak BTC kripto para birimi dizayn etse dahi, bu bir çeşit para yaratma olmaz.

CBDC Çalışma Prensibi

Zaman zaman merkezi finans yapısı sanal öge para birimleri oluşturan devletler, blok zincir teknolojisini CBDC'lerin altında çalışan teknoloji olarak iddia ediyorlar, fakat merkezi finans yapısı en sonunda defterler üstünde baskınlığı elinde barındırıyor. Bu gelişime karşılık olarak, kripto para birimleri merkezi bir baskınlık olmadan ana konumda değildir. CBDC'lerin kurullar vasıtası ile pratik olarak konumlandırılmasını birden fazla çeşitli alternatif kanalı bulunmaktadır. Fakat erken projeler hayata geçirilecekse, CBDC'ler Apple Pay ya da Google Hesap’a yakın mobil cihaz hesaplarında faaliyet gösterme yönelimindedir. Merkez bankası, kişisel sunucularla iş birliği içinde olarak, yurttaşların bir mobil cihaz hesabını açmak için uygulaması gereken bir KYC alternatif tabanlı yapısını devam ettiriyor. CBDC projelerinin kamera arkasındaki esas düşünce olan banka cüzdanı gibi bir vasıta olmadan zincirler arası sanal ortamdaki ödemeleri basit hale getirir; alışveriş merkezlerinde ödeme yapmak ya da başka bir mobil cihaz hesabına para aktarmak için mobil cihazınızdaki QR kodu kullanın.

Devletler Ne Sebeple bir CBDC Yapısı istiyor ?

Uluslararası Ödemeler Finans Merkezi, senelik veri incelemesinde (2021 senesi haziran ayı) CBDC'lerin yakın tarihlerdeki artışının üç ana sebebini iletiyor; Bitcoin ve başka kripto para birimlerine olan alaka, stabil paralar konusundaki spekülatif söylemler ve Big Tech'in ekonomi dünyasına girişi. Sosyal medya devlerinden olan Facebook destekli sabit kripto para birimi olan Diem tarzı ekonomi sektöründeki dev teknoloji şirketlerinin dayatmalarına bağlı kaygılar Avrupa Merkez Bankası (ECB) vasıtası ile de yeniden gündeme getiriliyor. 2021 senesinin Haziran ayında ECB, CBDC'leri hayata geçirmekten çekinen devletlerin ekonomik yapılarına dair potansiyel tehlikeler ile ve "ileriki süreçlerdeki potansiyel olarak yapay para türevleri servis eden yabancı teknoloji kuruluşlarından" finansal özgürlük ile karşı karşıya gelebileceklerini aktardı. Sadece bu nedenden ötürü değildir; Enstitü ve Aktüerya Fakültesi vasıtası ile 2019 yılındaki mart ayı geliştirmesinin bize sunduğu gibi, CBDC’ler kaos süreçlerinde para karşılamalarını hızlandırmaya da destek olabilir. 2021 senesindeki Temmuz ayında yayınlanan IMF inceleme verisinde, yurttaşların CBDC'lerle miktar karşılamak için bir finans merkezi cüzdanına gereksinimi olmayacağı için CBDC'lerin ekonomik dahil olumlu teşvik edebileceğini iletti. Nüfusun yüzde otuz üçünün kültürel hale gelmiş ekonomi yapısına ulaşımın olmadığı ve gene de mobil cihaz web’e vakıf olma ihtimalinin daha yüksek olduğu Endonezya gibi ülkelerde bu çok kritik bir etken. Çin merkezi finans yapısı başkan yardımcısı Fan Yifei, 2020 senesindeki nisan ayında bir CBDC'nin, reel banknotun gizli durumda olması ve ek olarak daha basit dolandırıcılığı yapılabileceği için legal durumda olmayan para faaliyetleri kullanımını en aza indirgeyeceğini belirtti. Sanal ödemelerde bir payı olan MasterCard, reel banknot denetimi mali sarfiyatın bir ülkenin GSYİH oranının hemen hemen yüzde bir buçuk kadar olduğunu ön görüyor. Böylece ülkeler, tamamen olmasa da daha fazla dijitale geçerek çok fazla tasarruf sağlayabilir.

Hangi Ülkeler CBDC Yapıları Üstünde Faaliyetler Gösteriyor ?

2021 yılı ağustos ayı itibari ile Avrupa Birliği'nden ülkelerinde içinde olduğu 81 ülke öyle ya da böyle bir biçimde bir CBDC projesi işletiyor. Global GSYİH oranının yaklaşık olarak yüzde doksanlık kısmını temsil ediyor. Bu anlatılardan yalnızca beş tanesi, içinde bulunduğumuz zaman dilimine kadar CBDC yapılarını pazara servis etti. Tümü Karayip ada ülkeleri olmak üzere; Saint Kitts, Nevis, Antigua ve Barbuda, Saint Lucia ve Grenada, Bahamalar’dır. Otuz iki ülkenin geneli de içinde olmak üzere inceleme ve geliştirme sürecindedir. İşte tam da o anda merkezi finans yapıları bütün kargaşanın ne olduğunu ve reel olarak bir CBDC'ye vakıf olmak isteyip istemediklerini anlamaya gayret ederler. Buna, sanal dolar para birimi keşfetmelerinde az bir profilde sabitleyen Amerika Birleşik Devletleri de içindedir. Devletler ek olarak CBDC’lerin denetim etkenlerini araştırmak için vakit harcıyorlar. Ülkeler tanım ispatı dizayn edip çalışmaları işleme koydukça işlerin daha da yüksek sesli bir şekilde “gelişme” sürecinde on altı ülke olduğunu söyleyebiliriz. 2021 senesinin nisan ayında Japonya Merkezi Finans Yapısı, sanal öge Yen için tasarım ve faaliyet geliştirmesinin ilk sürecini hayata geçirdi ve daha çok çalışmadan evvel bir sene boyunca devam edecek. Bu olaylar esnasında Güney Kore, CBDC yapısının 2021 yılı Ağustos ayından itibaren pilot yani deneme sürecine geçmesi varsayılıyor. On dört ülke içinde bulunduğumuz zaman diliminde deneme sürecinde; reel dünyada simüle edilen ve sınanan bir CBDC yapısı yarattılar. Çin Devleti'nin para birimi olan CBDC yapısı içinde bulunduğumuz zaman diliminde şu anda en sıcak deneme uygulaması. 2021 senesinin bitimine dek otuz dört buçuk milyar Yuan ki hemen hemen beş milyon dolar tutarında; yetmiş virgül yetmiş beş milyonu aşkın işlemde faaliyet gördü. Ülke, teknolojiyi sınama, simüle etme ve oldukça heyecan meydana getirme gayretinin bir parçası olarak yurttaşlara milyonlarca adedinde sanal yuan aktardı. İsveç’in de sanal kripto para birimi Nisan 2021 tarihinde geçerli olmak üzere deneme sürecinde, fakat kendi yapılanmasında çok daha az kargaşa var. Haber ajanslarına verdiği röportajda, Kamboçya, 2020 senesinin temmuz ayından bu ana dek CBDC yapısını deniyor. Bir diğer deneme, Ukrayna’nın sanal para birimi ve reel dünya CBDC denemeleri resmi yetkililerce açıklandığı üzere 2021 senesinin Ağustos ayında hayata geçiyor. Ocak 2021 tarihinde ülkenin merkezi finans yapısı, kripto para birimi Stellar'ın (XLM) arkasındaki firma olan Stellar Development Foundation ile bir mutabakat kontratı imzaladı. CBDC yapısının Stellar'ın blok zinciri platformunda olup olmayacağını henüz ifade etmedi.

CBDC Yapılarının Potansiyeli

Orta sürede daha çok ülke tam teçhizatlı CBDC'leri pazara servis edecek ve Çin'in yükümlülüğünü üstüne alacak. Çin, şubat ayında 2022 Pekin Kış Olimpiyatları esnasında sanal para birimi Yuan’ı pazara servis edecek. Bu gelişmeler ile beraber, birtakım ABD Politikacıları, Çin'i ziyaret edenleri "eşi görülmemiş bir durumda" kontrol etmek için kullanılabileceğinden çekinerek, etkinlik esnasında Amerikalı sporcuların, Çin sanal para birimi olan Yuan’ı temin etmesini ya da kullanmasını yasaklama ikazında bulundu. Anonimlik ile alakalı bu kaygıların sadece daha çok sesle yükselmesi olasıdır. Birtakım CBDC savunucuları, sanal para türevlerini bir anonimlik alternatif yapısı olarak tanıttı; Haziran 2020 tarihinde ECB yönetim kurulu delegesi Fabio Panetta, sanal bir Euro para biriminin özel olarak oluşturulan sabit kripto para birimlerinden daha özel olacağını, çünkü "katılımcıların bilgilerini saklı tutmak, kontrol etmek, denetlemek ya da bu yapılardan para kazanmak hakkında ticari bir menfaatimiz bulunmamaktadır." dedi. Bu gelişmeler ile beraber, başkaları, devletlere üst seviyede ve daha da problemli bir biçimde finansal faaliyetleri yakından izleme olanağı servis ettikleri için CBDC yapılarının gizlilik üzerindeki etkenleri konusunda kaygılarını dile getirdiler. Çin Halk Finans Merkezi Sanal Para Birimi Araştırma Merkezi müdürü Mu Changchun, sanal Yuan'ın, katılımcıların telefon numaralarına ilintili ufak meblağlar ve daha geniş çaptaki KYC bilgileri gerektiren daha devasa meblağlar ile "kısıtlı gizliliğe" vakıf olacağını ifade etti. ABD'de muhafazakar senatörleri, Çin'in sanal Yuan'ının “yerel denetim girişimlerini büyütmek” ve ek olarak “parti hiyerarşisini baskılamak” için kullanılabileceğini öne sürdü. Kurul Delegesi Tom Emmer, bir CBDC yapısının sadece "açık, denetimsiz ve kişilere özgü" olması durumunda yararlı olacağını ifade etti.